Kapizm, początkowo kontrowersyjny, stał się jednym z najważniejszych polskich nurtów malarskich XX wieku, a jego historia zaczęła się właśnie tam - w Paryżu.

W 1923 roku grupa studentów krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, pod okiem Józefa Pankiewicza powołała Komitet Paryski w celu zbierania środków na kontynuację studiów we Francji. W 1925 roku grupa młodych polskich malarzy studiujących w Paryżu postanowiła zorganizować niezwykłe wydarzenie Super Jazz Bal du Montparnasse. Bal miał być sposobem na zdobycie funduszy na dalszy pobyt w stolicy światowej sztuki, ale stał się czymś więcej - legendarnym symbolem artystycznej wspólnoty. W komitecie organizacyjnym znalazły się najważniejsze postaci ówczesnej awangardy: Pablo Picasso, Pierre Bonnard, Constantin Brâncuși, Jean Cocteau, Olga Boznańska, Raoul Dufy, Marie Laurencin i wielu innych. Sam Picasso objął patronat nad wydarzeniem, a bal przyciągnął całą bohemę Montparnasse’u.

Sto lat po balu w Paryżu to wystawa akwareli Jana Cybisa, jednego z najwybitniejszych kolorystów XX wieku. Cofnijmy się w czasie, aby spojrzeć na malarstwo, które rodziło się w atmosferze impresjonizmu i paryskiej awangardy.

Jan Cybis

Urodzony w 1897, zmarł w 1972. Rozpoczęte po I wojnie światowej studia prawnicze porzucił w 1919 dla nauki we wrocławskiej Akademii Sztuki i Przemysłu Artystycznego; jego artystyczną edukacją kierował do 1921 r. Otto Mueller, dawny członek ekspresjonistycznej grupy DIE BRUECKE. Swe malarskie umiejętności Cybis doskonalił w latach 1921-24 w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych w pracowniach Józefa Mehoffera, Ignacego Pieńkowskiego i Józefa Pankiewicza. W 1923 wszedł w krąg wywodzących się spośród uczniów Pankiewicza założycieli KOMITETU PARYSKIEGO, by wraz z Sewerynem Boraczokiem, Józefem Czapskim, Józefem Jaremą, Arturem Nachtem, Tadeuszem Potworowskim, Hanną Rudzką, Zygmuntem Waliszewskim, Janiną Przecławską-Strzałecką, Januszem Strzałeckim i Marianem Szczyrbułą wyjechać w następnym roku do Paryża i wstąpić do prowadzonej tam przez Pankiewicza filii macierzystej uczelni. Uczestniczył w pierwszej wystawie kapistów w Galerie Zak (1930) w Paryżu oraz w prezentacji ich malarstwa w Galerie Moos w Genewie (1931). Pierwsza indywidualna wystawa Cybisa odbyła się w 1932 w Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie. Artysta prezentował także swe prace na Salonach warszawskiego Instytutu Propagandy Sztuki i krakowskiego Związku Polskich Artystów Plastyków. Reprezentował polską sztukę na Biennale w Wenecji (1934) oraz na wystawie w Carnegie Institute w Pittsburgu (1938). W 1937 objął funkcję redaktora naczelnego "Głosu Plastyków", czasopisma pełniącego funkcję trybuny kapistów i kolorystów. W 1948 został mianowany profesorem warszawskiej ASP. W okresie socrealizmu został ze względów ideologicznych odsunięty od pracy pedagogicznej; piastował wówczas stanowisko kustosza w Muzeum Narodowym w Warszawie. W latach 1955-57 wykładał w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Sopocie, by w 1957 powrócić do macierzystej uczelni w Warszawie. Swe prace eksponował m.in. w ramach monograficznych wystaw w warszawskiej Zachęcie (1956) i Muzeum Narodowym (1965). Brał udział w licznych prezentacjach polskiej sztuki za granicą, m.in. w Wenecji (Biennale 1948), São Paulo (V Międzynarodowe Biennale Sztuki 1959), Aleksandrii (Muzeum Sztuk Pięknych, 1959), Brukseli (Pałac Sztuk Pięknych, 1959), Sztokholmie (Królewska Akademia Sztuki, 1959), Paryżu (Musée National d'Art Moderne, 1961), Oslo (Galeria Narodowa, 1961), Essen (Folkwang Museum, 1962), Nancy (Musée des Beaux-Arts, 1967), Edynburgu (Szkocka Narodowa Galeria Sztuki Współczesnej, 1969), Chicago (1969), Waszyngtonie (1969) i Nowym Jorku (1969). Wyczerpująca retrospektywna wystawa twórczości Cybisa odbyła się w Galerii Sztuki Współczesnej Zachęta na przełomie 1997 i 1998. Swoje rozważania na temat sztuki i kultury, malarskiego widzenia i warsztatu zawarł Cybis w dziennikach z lat 1954-1966 opublikowanych w tomie "Notatki malarskie" (Warszawa 1980). Wniósł także istotny wkład w rozwój polskiej historii sztuki tłumaczeniem dzieła E. Fromentina "Mistrzowie dawni". W 1955 r. otrzymał Nagrodę Państwową I stopnia za całokształt twórczości malarskiej i Medal X-lecia Polski Ludowej. W 1973 r. ustanowiono doroczną nagrodę jego imienia w zakresie malarstwa, która pozostaje jednym z najbardziej prestiżowych wyróżnień artystycznych.